Leczenie atopowego zapalenia skóry - Twój przewodnik pielęgnacyjny

Twoja skóra stanowi naturalną barierę chroniącą Cię przed bakteriami, wirusami, alergenami i innymi drażniącymi substancjami. Jeśli masz AZS, ta bariera jest zaburzona, w kontakcie z alergenem rozwijając stan zapalny. Pojawiają się zaczerwienienia, grudki, pęcherzyki, czasem sączące się ranki, które mogą przekształcić się w suchą, pogrubiałą skórę. Zmiany mogą występować na twarzy (również w obrębie owłosionej skóry głowy), płatkach uszu, szyi, zgięciach łokci i kolan, wewnętrznej stronie kończyn, na grzbietach rąk i stóp. Objawom towarzyszy nasilony świąd skóry, który prowadzi do drapania, co prowadzi do uszkodzeń i pogarsza jej stan. Typowym objawem jest też nadmierna suchość skóry.

Jakie są główne powody atopowego zapalenia skóry?

Do czynników, które mogą zaostrzać przebieg atopowego zapalenia skóry, zalicza się:

• alergeny obecne w powietrzu,
• warunki klimatyczne, stres,
• zmiany hormonalne,
• niektóre pokarmy,
• palenie papierosów,
• substancje drażniące,
• obecność mikroorganizmów.

Warto jednak zauważyć, że nie każdy pacjent z AZS reaguje na wszystkie z wymienionych czynników, a nasilenie objawów może być związane z indywidualną wrażliwością na poszczególne z nich. Przeczytaj więcej o przyczynach AZS. 

Co przyczynia się do zachorowania na atopowe zapalenie skóry?

Przyczyny AZS nie są do końca wyjaśnione. Jest to choroba przewlekła i charakteryzująca się występowaniem na przemian okresów remisji i zaostrzeń. Jej wystąpienie jest uwarunkowane czynnikami  z zakresu: genetyki, środowiska, zaburzeń bariery skórnej, infekcji i reakcji  układu odpornościowego. Jeśli oboje rodzice cierpią na choroby atopowe (szczególnie AZS), Twoje ryzyko zachorowania wynosi aż 80%. Jeśli choruje jedno z nich – około 40%.

AZS często współwystępuje z innymi chorobami alergicznymi, takimi jak astma czy alergiczny nieżyt nosa. U ponad 50% dzieci, które zachorują na AZS we wczesnym wieku, w kolejnych latach rozwija się jedna z tych dolegliwości. Może wystąpić nadwrażliwość zarówno na alergeny pokarmowe (np. białka mleka krowiego, jaj, soję, pszenicę, orzechy) jak i wziewne (roztocze, sierść, pyłki). Ekspozycja może prowadzić do zaostrzeń choroby.

W AZS następują zaburzenia syntezy białka filagryny, które odpowiada za prawidłową strukturę skóry. Skóra traci wodę, a szczeliny między komórkami ułatwiają wnikanie alergenów i drobnoustrojów. Ważną rolę odgrywają również komórki Langerhansa, które odpowiadają za reakcję immunologiczną w skórze - ich pobudzenie przez alergeny prowadzi do stanu zapalnego.

AZS u dzieci jest jedną z najczęstszych alergicznych chorób skóry. Choruje na nie od 15 do 25% dzieci i od 2 do 8% dorosłych. Najczęściej choroba rozwija się bardzo wcześnie – w połowie przypadków przed 6. miesiącem życia, a w 90% przed ukończeniem 5. roku. U dorosłych, którzy nigdy wcześniej nie mieli objawów, diagnoza pojawia się rzadziej.

Jak diagnozuje się AZS?

Rozpoznanie opiera się na charakterystycznym wyglądzie skóry, umiejscowieniu zmian, obecności świądu i suchości. Lekarz zapyta Cię o historię chorób alergicznych w rodzinie, czynniki wyzwalające objawy oraz jak często występują zmiany. W badaniu przedmiotowym lekarz oceni charakter zmian – suchość, zaczerwienienie, łuszczenie się, obecność pęcherzy lub obrzęków.

Czasem stosuje się kryteria diagnostyczne, takie jak skala DCADE, uwzględniające przewlekły charakter zmian, występowanie nawrotów i typowe lokalizacje. W razie wątpliwości lekarz zleci testy alergiczne lub badania w kierunku innych chorób skóry.

Skala nasilenia AZS

Aby opracować leczenie, lekarz powinien określić stopień ciężkości AZS. Jedną z najczęściej stosowanych metod jest skala SCORAD – ocenia ona obszar skóry dotknięty zmianami, nasilenie zaczerwienienia, suchości i świądu. Łagodne AZS powoduje jedynie niewielki dyskomfort, w średnio-ciężkim AZS zmiany są bardziej rozległe i uciążliwe, w ciężkim AZS obejmują duże powierzchnie ciała i znacząco obniżają jakość życia.

Innym narzędziem jest skala EASI, która uwzględnia procent zajętej powierzchni skóry w czterech obszarach ciała oraz nasilenie objawów w każdym z nich. Wynik pozwala śledzić postęp leczenia.

Jak możesz leczyć AZS?

Leczenie wymaga systematyczności i cierpliwości. Podstawą jest odpowiednia pielęgnacja skóry, unikanie czynników drażniących i stosowanie leków miejscowych lub ogólnych, jeśli objawy są nasilone. Dermatolog ustali plan terapii dostosowany do Twoich potrzeb.

Najważniejszym elementem jest regularne stosowanie emolientów – bezzapachowych kremów, maści lub balsamów, które nawilżają i wzmacniają barierę skóry. Powinieneś używać ich kilka razy dziennie, także wtedy, gdy skóra wygląda na zdrową. Po kąpieli w letniej wodzie (27–30°C) osuszaj skórę delikatnie, bez pocierania, i natychmiast nakładaj emolient.

W zaostrzeniach lekarz może przepisać maści lub kremy ze sterydami, które zmniejszają stan zapalny skóry, albo inhibitory kalcyneuryny, szczególnie na wrażliwe miejsca jak twarz czy okolice intymne. Czasami konieczne jest przyjmowanie leków doustnych, takich jak sterydy, leki immunosupresyjne lub antyhistaminowe. W poważniejszych przypadkach stosowana jest fototerapia światłem UVB lub PUVA, a u dzieci mokre opatrunki, które działają chłodząco, przeciwzapalnie i przeciwświądowo.

Jeżeli lekarz stwierdzi zakażenie skóry bakteriami, wirusem lub grzybem, zaleci odpowiednie leczenie przeciwdrobnoustrojowe – miejscowe lub doustne.

To jest wyrób medyczny. Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.

Producent: Pierre Fabre Medicament Francja

Dystrybutor: Pierre Fabre Dermo-Cosmetique Polska Sp. z o.o

Dieta i profilaktyka AZS

Dieta może stanowić wsparcie w leczeniu AZS. Warto dbać o obecność w posiłkach odpowiedniej ilość antyoksydantów, nienasyconych kwasów tłuszczowych i prawidłowe nawodnienie. Dieta eliminacyjna powinna być stosowana tylko wtedy, gdy potwierdzono alergię pokarmową. Należy unikać produktów, które wywołują objawy – mogą to być np. mleko, jaja, orzeszki ziemne, ryby czy żywność wysoko przetworzona.

W codziennej profilaktyce należy unikać czynników, które mogą nasilać objawy takie świąd i suchość skóry: drażniących detergentów, obcisłych ubrań z syntetycznych tkanin, skrajnych temperatur, suchego powietrza, dymu tytoniowego czy intensywnych zapachów. Dbaj o wilgotność powietrza w mieszkaniu, szczególnie zimą. Pamiętaj też, że stres może pogarszać objawy – warto znaleźć dla siebie skuteczne metody relaksu.

Leczenie atopowego zapalenia skóry (AZS)

Ponieważ AZS jest chorobą przewlekłą i charakteryzującą się występowaniem nawrotów, terapia skupia się przede wszystkim na łagodzeniu objawów oraz poprawieniem komfortu życia pacjenta. W wielu przypadkach dzięki odpowiedniej pielęgnacji i leczeniu można uzyskać znaczącą poprawę w ciągu około 3 tygodni, jednak utrzymanie efektów wymaga systematyczności i cierpliwości.

Codzienna pielęgnacja AZS jako podstawa leczenia 

W codziennej walce z AZS kluczowe jest świadome podejście do choroby. Najważniejszym elementem terapii AZS jest regularna pielęgnacja skóry — stosowanie emolientów, unikanie czynników drażniących oraz czynników, które nasilają zmiany (kontaktowych, pokarmowych, wziewnych). Dbaj o ochronę skóry przed nadmierną suchością, biorąc krótkie kąpiele w letniej wodzie o temperaturze 27–30°C, delikatnie osuszając ciało bez pocierania i natychmiast po myciu nawilżając skórę. Unikaj drażniących środków myjących — najlepiej stosuj produkty o łagodnym, lekko kwaśnym pH, a tradycyjne mydła zastępuj syndetami. Zachowuj ostrożność w kontaktach z chemikaliami, pierz ubrania w delikatnych płynach, bez zmiękczania, zawsze dokładnie je płucząc. Wybieraj luźne ubrania z czystej bawełny, unikaj wełny i tkanin syntetycznych. Kontroluj warunki otoczenia — staraj się unikać skrajnych temperatur, nadmiernego pocenia się i zimą dbaj o odpowiednie nawilżenie powietrza w pomieszczeniach. Ogranicz kontakt z dymem, intensywnymi zapachami i alergenami, szczególnie jeśli masz potwierdzoną alergię. Zwracaj uwagę na wpływ stresu na stan skóry — w wielu przypadkach techniki relaksacyjne mogą przynieść zauważalną poprawę. Dietę eliminacyjną stosuj tylko wtedy, gdy alergia pokarmowa została jednoznacznie potwierdzona.

Terapia emolientowa

Regularne stosowanie emolientów pomaga utrzymać skórę nawilżoną, zapobiegając jej nadmiernemu wysuszeniu i łuszczeniu się. Tworzą one na skórze warstwę ochronną, zapobiegając utracie wody i łagodząc podrażnienia. 

Aby utrzymać skórę w dobrym stanie i zapobiegać nawrotom AZS, kluczowe jest regularne stosowanie emolientów, nawet gdy objawy nie są widoczne lub są niewielkie. Zaleca się używanie emolientów co najmniej dwa do trzech razy dziennie, aby wzmocnić barierę skórną i chronić przed suchością. Dla dorosłych zalecane jest zużycie co najmniej 500 gramów emolientów na tydzień, podczas gdy dla małych dzieci zalecana ilość to co najmniej 200 gramów tygodniowo.

Do pielęgnacji skóry zaleca się używanie łagodnych środków myjących o optymalnym pH od 5,5 do 6, aby nie naruszać naturalnej barierowej funkcji skóry. Czas spędzony pod prysznicem lub w kąpieli powinien być ograniczony do mniej niż 5 minut, a temperatura wody nie powinna być wyższa niż 27-30°C. Ważne jest, aby bezpośrednio po kąpieli zastosować na skórę emolienty, co pomoże zatrzymać wilgoć i zapobiegać przesuszeniu.

Leczenie miejscowe

W leczeniu miejscowym AZS ważną rolę odgrywają glikokortykosteroidy, które skutecznie łagodzą stan zapalny i zmniejszają świąd. Stosuje się je w postaci maści, kremów lub lotionów, a dobór odpowiedniego produktu, jego dawki oraz czasu kuracji zawsze wynikać z zaleceń lekarza, aby uniknąć działań niepożądanych i zapewnić skuteczność terapii. Alternatywą dla sterydów są inhibitory kalcyneuryny, takie jak takrolimus czy pimekrolimus, które nie powodują zaniku skóry i dlatego szczególnie nadają się do stosowania w miejscach wrażliwych, jak twarz, szyja czy okolice zgięć. Mogą być używane zarówno w leczeniu zaostrzeń, jak i w terapii podtrzymującej, aby zmniejszyć ryzyko nawrotów.

Leczenie przeciwdrobnoustrojowe

W przypadku wystąpienia nadkażeń skóry w przebiegu AZS może być konieczne wdrożenie leczenia przeciwdrobnoustrojowego. W zależności od rodzaju infekcji stosuje się antybiotyki, leki przeciwwirusowe lub przeciwgrzybicze, które mogą być stosowane miejscowo w postaci maści, kremów czy roztworów, bądź doustnie. Wybór preparatu i czasu terapii zawsze powinien być dostosowany do rodzaju patogenu oraz stanu klinicznego pacjenta.

Fototerapia

Przy średnim i ciężkim przebiegu choroby, zarówno u dorosłych, jak i u starszych dzieci, można rozważyć zastosowanie fototerapii, obejmującej naświetlania promieniowaniem UVB, UVA1 lub metodą PUVA. Tego rodzaju leczenie prowadzi się wyłącznie  pod ścisłą kontrolą specjalisty, aby zapewnić skuteczność terapii i jednocześnie zminimalizować ryzyko działań niepożądanych związanych z ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe.

Czy AZS da się wyleczyć?

To pytanie, które nurtuje wielu pacjentów i ich rodziny. Rokowanie w przypadku atopowego zapalenia skóry (AZS) to sprawaindywidualna i zależy od wielu czynników, takich jak wiek pacjenta, stopień nasilenia choroby oraz towarzyszące schorzenia. W przypadku dzieci z AZS objawy mogą ustąpić wraz z wiekiem, jednak u większości pacjentów występują nawroty, szczególnie gdy mają oni częsty kontakt z wodą lub substancjami drażniącymi. To potwierdza znaczenie odpowiedniej pielęgnacji i unikania czynników, które mogą zaostrzać objawy.

Nawet po ustąpieniu objawów, ważne jest, aby pacjenci unikali znanych czynników wywołujących AZS i dbali o codzienne nawilżanie skóry. Prawidłowa pielęgnacja skóry atopowej jest kluczowa w kontroli choroby i może znacząco poprawić jakość życia pacjentów.

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła, nawrotowa choroba wymagająca kompleksowego podejścia – codziennej, świadomej pielęgnacji, unikania czynników drażniących i, w razie potrzeby, leczenia farmakologicznego. Kluczowe znaczenie mają emolienty, które wspierają barierę ochronną skóry, oraz indywidualnie dobrane terapie łagodzące stan zapalny i świąd. Choć całkowite wyleczenie nie jest możliwe, regularne dbanie o skórę i eliminacja czynników wyzwalających objawy pozwalają znacząco ograniczyć nawroty i poprawić komfort życia.