Rozumienie przyczyn odwodnienia i suchości skóry: Mechanizmy, przyczyny i rozwiązania

Dowiedz się wszystkiego o odwodnionej skórze, jej przyczynach, objawach i najlepszych praktykach skutecznego leczenia i profilaktyki. 

Zrozumienie odwodnionej skóry

Struktura i funkcje skóry

Składa się z pięciu warstw:

1. Warstwa podstawna (stratum basale): znajduje się tuż nad połączeniem skóry właściwej i składa się z keratynocytów podstawnych. Dzielą się one nieustannie, generując nowe komórki, które migrują do górnych warstw.

 2. Warstwa kolczysta (stratum spinosum): Keratynocyty, które migrują z warstwy podstawnej, stają się bardziej płaskie i produkują więcej keratyny, włóknistego białka, które wzmacnia strukturę skóry.

3. Warstwa ziarnista (stratum granulosum): Keratynocyty zaczynają się spłaszczać i wytwarzać białko, które pomaga tworzyć barierę hydrofobową (która odpycha wodę) w górnych warstwach naskórka. Warstwa ta ma zasadnicze znaczenie dla wodoodporności skóry i zapobiegania nadmiernej utracie wody.

4. Warstwa przezroczysta (stratum lucidum): Warstwa ta jest obecna tylko w obszarach, w których skóra jest pogrubiona (dłonie, podeszwy stóp) i zapewnia dodatkową ochronę.

5. Warstwa rogowa naskórka: Jest to najbardziej zewnętrzna warstwa naskórka, działająca jako fizyczna i chemiczna bariera przed niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi. Korneocyty to komórki bez jądra, zbudowane głównie z keratyny. 

Mechanizmy nawilżania skóry² ⁵

Wszystkie warstwy skóra muszą pozostać nawilżone, aby zachować jej elastyczność i sprężystość. W szczególności warstwa rogowa naskórka musi zawierać od 10% do 15% wody. Skóra reguluje swoje nawilżenie dzięki dwóm rodzajom wody, statycznej i dynamicznej:

• Woda statyczna jest zatrzymywana w górnych warstwach skóry, zwłaszcza w warstwie rogowej naskórka. Jest ona wiązana przez naturalne czynniki nawilżające (NMF), które przyciągają i zatrzymują wodę. Te czynniki NMF, składające się z aminokwasów i innych składników nawilżających, takich jak mocznik i kwas mlekowy, utrzymują nawilżenie, elastyczność i sprężystość skóry.
• Dynamiczna woda przemieszcza się z głębszych warstw na powierzchnię skóry i wyparowuje do powietrza. Proces ten, znany jako przeznaskórkowa utrata wody, pomaga regulować temperaturę ciała.
  Zależy on od akwaporyny 3, kanału komórkowego zbudowanego z białek, który ułatwia transport glicerolu i wody przez błony komórkowe do naskórka. Jako środek utrzymujący wilgoć, glicerol przyciąga i zatrzymuje wodę w górnych warstwach skóry, pomagając utrzymać jej nawilżenie.
  Przeznaskórkowa utrata woda zależy od integralności bariery ochronnej skóry. Utrata ta zwiększa się, jeśli bariera jest uszkodzona lub zakłócona, jak w przypadku suchej skóry lub chorób dermatologicznych. Ilość odparowywanej wody zależy również od warunków środowiskowych, takich jak wilgotność i temperatura. Lipidy międzykomórkowe w warstwie rogowej naskórka również kontrolują tę dynamiczną wodę, zatrzymując ją i spowalniając jej parowanie.
   
• Interakcja między nimi: Równowaga między woda statyczną a dynamiczną ma kluczowe znaczenie dla utrzymania zdrowia skóry. Dlatego też pielęgnacja skóry mająca na celu optymalizację nawilżenie musi wspomagać zarówno utrzymanie wody statycznej przez NMF, jak i regulację wody dynamicznej przez zdrową barierę lipidową.
   

Definicja odwodnienia skóry³ ⁴

W medycynie odwodnienie występuje, gdy ciało traci więcej woda niż jej wchłania. Utrata ta może następować różnymi drogami, w tym przez skóra, płuca, nerki i przewód pokarmowy, i jest pogarszana przez niewystarczające spożycie wody w stosunku do jej utraty³.
Odwodnienie ma szkodliwe konsekwencje dla całego ciała, w tym³: 
- Przewód pokarmowy: Brak nawilżenia może prowadzić do zaparć, ponieważ woda jest niezbędna do wspomagania przemieszczania się pokarmu przez jelita. 
- Nerki i układ moczowy: Odwodnienie może zwiększać ryzyko infekcji dróg moczowych i prowadzić do słabego funkcjonowania nerek, ostatecznie przyczyniając się do ich niewydolności.
- Układ sercowo-naczyniowy: Brak wody zmniejsza objętość krwi, prowadząc do niedociśnienia.
- Skóra: Odwodnienie sprawia, że skóra staje się sucha i mniej elastyczna, co osłabia jej funkcję jako bariery ochronnej przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych.
Odwodniona skóra to zatem skóra, której brakuje wody. Występuje, gdy ilość wody utraconej przez skórę jest większa od ilości wody uzupełnianej, na przykład, przez wewnętrzne nawadnianie lubmiejscowe środki nawilżające⁴.

Przyczyny odwodnienia skóry

Różnica między skórą suchą a skórą odwodnioną

„Sucha skóra” i „odwodniona skóra” są często używane zamiennie w codziennym języku, ale terminy te opisują dwa różne stany skóry.

Sucha skóra charakteryzuje się niedoborem lipidów w naskórku lub niedoborem lipidów, powiązanych substancji hydrofilowych (naturalnych czynników nawilżających lub NMF) i wody⁵.

W przeciwieństwie do tego, odwodnienie skóry jest głównie powodowane brakiem wody w naskórku, wynikającym z utraty wody z ciała w ilości przekraczającej ilość wody spożywanej. Odwodnienie skóry jest oznaką globalnego odwodnienia, odzwierciedlającego ogólny brak równowagi wodnej⁴.

Czynniki środowiskowe a odwodnienie skóry³ ⁵

Wiele czynników zewnętrznych może pogorszyć objawy odwodnienia skóry:

• Nadmierna potliwość: Podczas upałów i długotrwałego wysiłku fizycznego.
• Obfita biegunka i wymioty: Szczególnie podczas ostrego zapalenia żołądka i jelit oraz zatrucia pokarmowego.
• Leki: Szczególnie środki przeczyszczające i moczopędne.
• Nadmierne spożycie alkoholu.
• Klimat: Zimna pogoda zmniejsza wilgotność i wysusza skórę.
• Ekspozycja na słońce: Słońce i ciepło wysuszają skórę. Promienie ultrafioletowe (UV) przenikają przez naskórek i rozkładają kolagen i elastynę w skórze właściwej. 

Wpływ stylu życia na odwodniona skórę³ ⁵

Czynniki wewnętrzne i nieodpowiednie nawyki związane ze stylem życia mogą pogorszyć odwodnienie skóry:

• Niewystarczające spożycie wody powoduje ogólne odwodnienie.
• Ogrzewanie i klimatyzacja zmniejszają wilgotność powietrza w otoczeniu, prowadząc do odwodnienia skóry.
• Częste prysznice lub kąpiele, zwłaszcza w gorącej wodzie i przez długi czas, mogą zmienić barierę lipidową skóry i pogorszyć odwodnienie.
• Wiele produktów oczyszczających, takich jak mydła i detergenty, usuwa lipidy i wodę ze skóry, prowadząc do jej odwodnienia. 

Profilaktyka i leczenie odwodnionej skóry

Profilaktyka odwodnienia skóry

Istnieje kilka kroków, które możesz podjąć każdego dnia, aby zapobiec odwodnieniu skóry. Odpowiednie wewnętrzne nawilżenie jest kluczowe; zaleca się picie wystarczającej ilości wody dziennie (dwa litry), szczególnie w intensywnym upale lub podczas długotrwałego wysiłku fizycznego. Unikaj nadmiernego spożywania alkoholu, który może przyspieszyć odwodnienie.³ ⁶

Aby zachować barierę ochronną skóry i złagodzić objawy odwodnienia, ogranicz częstotliwość kąpieli i pryszniców, używaj raczej letniej niż gorącej wody i unikaj nadmiernego suszenia. Wybieraj delikatne, niealkaliczne środki myjące o pH zbliżonym do pH skóry. Regularna pielęgnacja nawilżająca skóry znacznie poprawia nawilżenie skóry, zwłaszcza gdy te produkty nawilżające są stosowane na wilgotną skórę po kąpieli.⁵

Wreszcie, unikać należy zbyt ciasnej odzieży oraz i drażniących tkanin, takich jak wełna i materiały syntetyczne. Używanie nawilżaczy powietrza w domu, szczególnie zimą, może pomóc utrzymać dobre nawilżenie skóry.⁵

References  

1. Agarwal S, Krishnamurthy K. Histology, Skin. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537325/

2. Pons-Guiraud A. Dry skin in dermatology: a complex physiopathology. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2007 Sep ;21 Suppl. 2:1-4.

3. Taylor K, Jones EB. Adult Dehydration. [Updated 2022 Oct 3]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK555956/

4. Eda N and al. Changes in the skin characteristics associated with dehydration and rehydration. Eur J Sport Sci. 2023 Apr;23(4):552-560.