Zrozumienie i leczenie suchości skóry: Przyczyny i objawy

Poznaj przyczyny i objawy suchej lub bardzo suchej skóry i dowiedz się, jak przywrócić skórze odpowiedni poziom nawilżenia.

Definicja i objawy suchości skóry

Suchość skóry czyli nadmierne rogowacenie naskórka to powszechny stan charakteryzujący się brakiem lipidów (tłuszczów) w najbardziej zewnętrznej warstwie skóry, czyli naskórku¹ ² ³ ⁴.

Rozpoznawanie suchości skóry: objawy¹ ² 

Subiektywne objawy suchości skóry. Subiektywne objawy obejmują: 

• Uczucie ściągnięcia: Często odczuwalne po prysznicu, kąpieli lub pływaniu, odzwierciedlające brak nawilżenia skóry.
•  Swędzenie (świąd) skóry: Drapanie lub pocieranie w celu złagodzenia świądu może prowadzić do otarć naskórka.
• Ból: Szczególnie w przypadku pęknięć.

Objawy kliniczne – te objawy skórne są widoczne podczas fizykalnego badania skóry:

• Chropowata, nierówna faktura.
•  Łuszczenie i pękanie: Złuszczanie (powszechnie znane jako „łuszcząca się skóra”) może nasilać się wraz z przedłużającym się wysuszeniem, prowadząc do pęknięć i szczelin. Głębokie pęknięcia mogą wpływać na obszary obciążone, takie jak pięty, z pogrubionymi obszarami (modzele) wokół krawędzi.
• Siatkowana lub popękana powierzchnia.
•  Zaczerwienienie skóry i stan zapalny (rumień): Czasami skóra staje się podrażniona lub zaogniona. 
   

Różnica między skórą suchą a bardzo suchą¹

Rozróżnienie między suchą a bardzo suchą skórą opiera się na nasileniu objawów skórnych. Jednak zamiast używać terminów „sucha skóra” i „bardzo sucha skóra”, lekarze klasyfikują suchość skóry jako łagodną, umiarkowaną lub ciężką:

• Łagodna suchość: Stan ten obejmuje powierzchowną szorstkość i niewielkie łuszczenie. Osoba dotknięta może odczuwać niewielki świąd skóry lub nie odczuwać go wcalei na ogół nie odczuwa bólu. Może mu towarzyszyć minimalny rumień lub jego brak i nie obejmuje pęknięć. 
• Umiarkowana suchość: Skóra staje się bardziej szorstka z wyraźnie widocznym łuszczeniem. Objawy obejmują łagodny lub umiarkowany świąd, ból i dyskretny rumień. Pęknięcia mogą zacząć się pojawiać, ale pozostaną płytkie. 
• Ciężka suchość: Charakteryzuje się ekstremalną szorstkością i intensywnym łuszczeniem. Osoby dotknięte odczuwają silny świąd skóry i znaczny ból. W tym stadium choroby, pęknięcia są częstsze i mogą mieć różną głębokość i nasilenie. Leczenie ciężkiej suchości może wymagać konsultacji lekarskiej w celu wdrożenia konkretnego leczenia, w tym intensywnego nawilżania skóry za pomocą produktów silnie okluzyjnych i regenerujących, aby skutecznie złagodzić objawy i naprawić barierę ochronną skóry.

Czy sucha skóra jest oznaką choroby?¹ ² 

Chociaż sucha skóra jest często wynikiem działania czynników środowiskowych lub niewłaściwej pielęgnacji, czasami może być oznaką choroby . 
Stany dermatologiczne, które powodują suchość skóry obejmują atopowe zapalenie skóry, łuszczycę oraz rybią łuskę.
Suchość skóry może również towarzyszyć innym ogólnym patologiom (niedoczynności tarczycy, ciężkiej niewydolności nerek, wirusowi HIV, niektórym nowotworom, neuropatiom itp.).
Wreszcie, suchość skóry mogą powodować leki moczopędne, retinoidy, antyandrogeny i radioterapia.

Jeśli suchej skórze towarzyszą inne objawy lub jeśli utrzymuje się ona pomimo odpowiednich zabiegów nawilżających lub też pogarsza się, zaleca się konsultację dermatologiczną, aby ocenić ewentualną obecność choroby dermatologicznej lub ogólnoustrojowej wymagającej specjalnego leczenia.

Co powoduje suchość skóry?

Mechanizm nawilżania skóry opiera się na dwóch aspektach:

• „Statyczna” woda wiąże się z naturalnymi czynnikami nawilżającymi (NMF) w korneocytach. Czynniki NMF przyciągają i zatrzymują cząsteczki wody, nawilżając warstwę rogową naskórka.
• „Dynamiczna” lub przeznaskórkowa woda przechodzi przez różne warstwy skóry, od skóry właściwej do powierzchni. 

Przyczyny suchości skóry¹ ²

Struktura skóry z jednej strony zapobiega utracie wody, a z drugiej chroni skórę przed alergenami i czynnikami drażniącymi. Jednak tę barierę ochronną skóry mogą osłabić różne czynniki, zwłaszcza środowiskowe:

• Wiek i starzenie się skóry: Sucha skóra jest powszechna u osób starszych ze względu na zmniejszoną aktywność gruczołów łojowych i potowych.
• Klimat: Skóra jest zazwyczaj bardziej sucha zimą i podczas upałów, ponieważ warunki te zmniejszają wilgotność i wysuszają skórę.
• Ogrzewanie i klimatyzacja: Systemy grzewcze i klimatyzacja zmniejszają wilgotność powietrza, przyczyniając się do suchości skóry.
• Kąpiele, prysznice i pływanie: Częste prysznice lub kąpiele, zwłaszcza w gorącej wodzie i przez długi czas, mogą zmienić barierę lipidową skóry. Pływanie, szczególnie w chlorowanych basenach, ma podobny efekt.
• Mydła i detergenty: Wiele produktów oczyszczających, w szczególności produkty antybakteryjne i wysokopieniące mydła w płynie, usuwają lipidy, a w konsekwencji wodę ze skóry.
• Ekspozycja na słońce: Słońce i ciepło wysuszają skórę. Uszkodzenia spowodowane przez promienie ultrafioletowe (UV) przenikają przez naskórek i rozkładają kolagen i elastynę w skórze właściwej.
• Obcisła odzież i terapia uciskowa: Mogą one zwiększyć ryzyko wysuszenia skóry i pogorszyć istniejącą suchość poprzez tarcie.

Pielęgnacja i leczenie suchej skóry

Głównymi celami leczenia suchej skóry jest przywrócenie fizjologicznych lipidów w naskórku, poprawa nawilżenia skóry, optymalizacja funkcji barierowej skóry i stymulowanie różnicowania naskórka.

Profilaktyka suchości i nawilżająca pielęgnacja skóry² ⁴

Środki zapobiegawcze obejmują stosowanie delikatnych środków myjących i stosowanie pielęgnacji, która nie narusza bariery lipidowej skóry:

• Kąpiele w wannie i pod prysznicem: Ogranicz częstotliwość i czas trwania (do około 5 minut) kąpieli i pryszniców oraz używaj letniej wody. Unikaj gorącej wody i agresywnego mycia, aby zachować barierę lipidową skóry.
• Delikatne środki myjące: Wybieraj delikatne, niealkaliczne środki myjące o pH zbliżonym do pH skóry. Syndety (mydła dermatologiczne lub preparaty niezawierające mydła) są mniej drażniące i mogą pomóc zmniejszyć świąd skóry dzięki niższemu pH.
• Środki nawilżające: Regularnie stosuj odżywcze emulsje na bazie oleju, ponieważ są one bardziej skuteczne w nawilżaniu skóry niż te na bazie wody. Maści, które są bardziej tłuste, są szczególnie przydatne w zapobieganiu suchości. Aby uzyskać najlepsze efekty, nakładaj je na wilgotną skórę po kąpieli.
• Odzież: Unikaj zbyt ciasnej odzieży oraz ocierających i drażniących tkanin, takich jak wełna i materiały syntetyczne.
• Nawilżacze: Używaj nawilżaczy powietrza w domu, szczególnie zimą, aby pomóc w zatrzymywaniu wilgoci w skórze.
• Nawilżenie wewnętrzne: Utrzymuj odpowiednie nawilżenie organizmu, pijąc co najmniej 1,5-2 l wody dziennie.

Miejscowa pielęgnacja i leczenie suchej skóry

Kosmetyki do pielęgnacji suchej skóry mają na celu poprawienie nawilżenia skóry, zrekompensowania braku lipidów i wzmocnienie funkcji barierowej skóry. Preferowane jest połączenie składników hydrofilowych (woda) i lipofilowych (zatrzymywanie lipidów), aby naśladować funkcję barierową i przywrócić składniki bariery ochronnej skóry:

• Składniki hydrofilowe: Składniki te, takie jak glicerol i mocznik, mają kluczowe znaczenie dla przyciągania i zatrzymywania wody w warstwie rogowej naskórka. Ich niska masa cząsteczkowa pozwala im skutecznie penetrować skórę, działając jako naturalne czynniki nawilżające (NMF) lub środki utrzymujące wilgoć, zmniejszając przeznaskórkową utratę wody i poprawiając nawilżenie skóry.
• Składniki lipofilowe: Ze względu na wysoką masę cząsteczkową składniki te (wazelina, silikony) tworzą warstwę ochronną na powierzchni skóry bez wnikania w nią, pomagając w ten sposób zmniejszyć przeznaskórkową utratę wody. Uczestniczą również w odnowie macierzy lipidowej między komórkami (ceramidy, oleje roślinne), która jest niezbędna dla funkcji barierowej skóry.

Za najskuteczniejszy składnik lipofilowy jest uznawana stała parafina lub wazelina. Działa okluzyjnie, tworząc oleistą barierę, która zapobiega parowaniu wody, zachowując zawartość wilgoci w skórze, jednocześnie ułatwiając naprawę bariery ochronnej skóry.²

W przypadku zaczerwienienia lub świądu do preparatów można dodać składniki kojące skórę lub przeciwświądowe.

Zalecane zabiegi do bardzo suchej skóry² ⁴

W przypadku bardzo suchej skóry zalecane są formuły bogate w lipidy, takie jak kremy odżywcze i odżywcze balsamy lub maści, w celu zapobiegania wysuszeniu i maksymalnego zwiększenia nawilżenia skóry.

W przypadku umiarkowanej lub ciężkiej suchość konieczna może być konsultacja lekarska z dermatologiem w celu:
zdiagnozowania wszelkich chorób skóry, takich jak egzema, opracowania spersonalizowanej strategii pielęgnacji i przeprowadzenia konkretnego leczenia. 
 

References    

1. Andriessen A. Prevention, recognition, and treatment of dry skin conditions. Br J Nurs. 2013 Jan 10-23;22(1):26-30.

2. Gade A, Matin T, Rubenstein R. Xeroderma. 2023 Oct 29. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–.

3. Pons-Guiraud A. Dry skin in dermatology: a complex physiopathology. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2007 Sep ;21 Suppl. 2 :1-4.

4. Augustin M, Wilsmann-Theis D, Körber A, Kerscher M, Itschert G, Dippel M, Staubach P. Diagnosis and treatment of xerosis cutis - a position paper. J Dtsch Dermatol Ges. 2019 Nov ;17 Suppl. 7:3-33.