Rozumienie zapalenia skóry dłoni i nadgarstków: Objawy, przyczyny i możliwości leczenia

Atopowe zapalenie skóry

Poznaj podstawy zapalenia skóry dłoni i nadgarstków, od objawów i przyczyn po skuteczne leczenie i strategie codziennej pielęgnacji

Czym jest zapalenie skóry dłoni i nadgarstków?¹ ²

Zapalenie skóry rąk jest niejednorodnym schorzeniem obejmującym wszystkie rodzaje egzemy umiejscowione na dłoniach i nadgarstkach, które mają różne przyczyny, formy kliniczne i czas trwania [1]. Schorzenie to dotyka 9,1% populacji ogólnej [2]. 
Jako przewlekła zapalna choroba skóry, zapalenie skóry może znacząco wpływać na jakość codziennego życia, ponieważ jego objawy często zakłócają czynności manualne i wpływają na życie zawodowe, towarzyskie i rodzinne, sen oraz dobre samopoczucie [1,2]. 
Zapalenie skóry rąk jest często wywoływane lub pogarszane przez czynniki zawodowe, często dotykając osoby czynne zawodowo lub dzieci [1]. 
Zgodnie z definicją, ostre zapalenie skóry rąk trwa poniżej trzech miesięcy i nie występuje częściej niż raz w roku, podczas gdy przewlekłe zapalenie skóry trwa powyżej trzech miesięcy lub występuje dwa lub więcej razy w roku [1,2].

Objawy zapalenia skóry dłoni¹ ²

Objawy zapalenia skóry dłoni różnią się w zależności od stadium choroby: 
- W fazie ostrej skóra może wykazywać zaczerwienienie, obrzęk, plamki, grudki, pęcherzyki, wysięk i strupy. 
- W fazie przewlekłej, główne objawy to łuszczenie, hiperkeratoza (zgrubienie zewnętrznej warstwy skóry), liszajowacenie i pęknięcia. 
Zmianom tym towarzyszą subiektywne objawy, takie jak swędzenie, pieczenie, ból, zaburzenia snu i nastroju. Ponadto wygląd określonych zmian (łuski, nadmierne rogowacenie, pęcherzyki) może powodować zawstydzenie, a nawet prowadzić do problemów towarzyskich lub psychologicznych.

Jakie są przyczyny zapalenia skóry dłoni?¹

Przyczyny zapalenia skóry dłoni i nadgarstków są wieloczynnikowe i złożone.

Indywidualne czynniki genetyczne

Przyczyny zapalenia skóry rąk mogą być związane z indywidualnymi czynnikami powodującymi zmiany w barierze ochronnej skóry, czyniąc ją przepuszczalną dla czynników alergizujących i drażniących i prowadząc do nieprawidłowych reakcji immunologicznych. Osoby z atopowym zapaleniem skóry, szczególnie osoby z mutacjami genu filagryny, są bardziej narażone na rozwój zapalenia skóry dłoni.

Indywidualne czynniki genetyczne

Czynniki środowiskowe

Czynniki środowiskowe, takie jak kontakt z wodą, praca w wilgotnym środowisku oraz podrażnienia fizyczne lub chemiczne mogą wywoływać lub nasilać objawy zapalenia skóry dłoni. Dodatkowymi czynnikami są zimne i suche warunki atmosferyczne, a także niska wilgotność w pomieszczeniach. Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia może sprzyjać alergicznemu zapaleniu skóry poprzez zwiększenie przepuszczalności skóry dla alergenów.

Czynniki środowiskowe

Jak zdiagnozować zapalenie skóry dłoni?²

Wywiad chorobowy i badanie kliniczne

Lekarz musi zebrać wywiad medyczny, sprawdzić narażenie osobiste i zawodowe oraz zbadać dłonie i resztę skóry.

Testy płatkowe

Testy płatkowe lub testy naskórkowe pomagają zidentyfikować alergie i zdiagnozować alergiczną egzemę kontaktową. Lekarze wykonują je w następujących wypadkach: 

  • Podejrzenie alergicznego zapalenia skóry. 
  • Przewlekłe zapalenie skóry rąk (ponad trzy miesiące). 
  • Niepowodzenie leczenia.

Testy punktowe i ocena IgE swoistych

Testy te identyfikują alergeny w pokrzywce i proteinowym kontaktowym zapaleniu skóry.

Inne testy

Czasami zdiagnozowanie zapalenia skóry dłoni może wymagać dodatkowych badań (badania przesiewowe w kierunku infekcji, biopsje skóry).

Klasyfikacja i cząstkowe diagnozy egzemy dłoni i nadgarstków²

Objawy i postacie kliniczne zapalenia skóry rąk nie odzwierciedlają przyczyn choroby. Dlatego do jego klasyfikowania lekarze stosują przyczyny zapalenia skóry i opis objawów. 
W celu scharakteryzowania zapalenia skóry konieczne może być postawienie kilku diagnoz cząstkowych. Mogą się one zmieniać w miarę upływu czasu.

Diagnoza cząstkowa według przyczyny

eczema-dermatitis-contact-irritative-hands

Egzema kontaktowa z podrażnienia

Najczęstsza forma zapalenie skóry rąk, podrażnieniowe zapalenie skóry, jest związana z narażeniem na domowe lub zawodowe czynniki drażniące. Objawy są zazwyczaj zlokalizowane na grzbietach palców i dłoni.

Alergiczna egzema kontaktowa

Ten rodzaj zapalenia skóry jest związany z narażeniem na czynniki alergizujące. Objawy alergicznego zapalenia skóry zwykle dotyczą opuszek palców lub dłoni.

eczema-dermatitis-contact-allergic
eczema-dermatitis-atopic-hands-wrists

Atopowa egzema dłoni

Atopowe zapalenie skóry dłoni zwykle rozpoczyna się w dzieciństwie i dotyka grzbietów dłoni, nadgarstków, dłoni i przestrzeni między palcami.

Proteinowe kontaktowe zapalenie skóry

Ten rodzaj zapalenia skóry, spowodowany ekspozycją na białko, zaczyna się od pojawienia się wykwitów podobnych do pokrzywki w narażonych obszarach, które mogą następnie się rozprzestrzeniać.

eczema-contact dermatitis-protein

Diagnoza cząstkowa według objawów

eczema-dermatitis-hyperkeratotic palms

Hiperkeratotyczne zapalenie skóry

Charakteryzuje się zgrubiałą skórą, pęknięciami i bólem, przy łagodnym swędzeniu. Dotyka głównie dłoni.

Dyshidroza

Dyshidroza to rodzaj egzemy dotykającej palców i dłoni i charakteryzującej się cyklicznymi wykwitami z licznymi pęcherzykami i znacznym swędzeniem.

eczema-dyshidrosis-fingers-palms
eczema-nummular-hands-dryness-itching

Egzema pieniążkowata

Często związane z egzemą atopową, pieniążkowate zapalenie skóry zwykle dotyka grzbietów dłoni i cechuje się suchą skórą i znacznym swędzeniem.

Zapalenie miazgi

Ten rodzaj zapalenia skóry dotyka przede wszystkim opuszek palców i cechuje je cieńsza skórą, ból i niewielkie swędzenie.

eczema-pulpitis-fingertips

Jak postępować w przypadku zapalenia skóry dłoni?²

Leczenie zapalenia skóry dłoni obejmuje identyfikację i unikanie czynników środowiskowych (alergenów, substancji drażniących, białek). Leczenie należy dostosować do stadium choroby, jej przyczyn, morfologii i lokalizacji. Niezbędne jest wyeliminowanie emolientów zawierających substancje alergizujące.

 

Leczenie miejscowe

Emolienty

Nawilżanie i pielęgnacja skóry za pomocą emolientów pomaga odbudować i utrzymać barierę ochronną skóry. Wybór emolientu powinien uwzględniać indywidualne preferencje przy jednoczesnym unikaniu alergenów.

Emolienty

Kortykosteroidy do stosowania miejscowego

Kortykosteroidy, stosowane raz dziennie, są pierwszym krótkoterminowym leczeniem zapalenia skóry. Długotrwałe stosowanie przerywane można rozważyć w przypadku leczenia podtrzymującego.

Kortykosteroidy do stosowania miejscowego

Inhibitory kalcyneuryny

W przypadku nieskuteczności kortykosteroidów miejscowych lub działań niepożądanych (zwłaszcza ścienienia skóry) stosowane mogą być takrolimus i/lub pimekrolimus.

Fototerapia

U dorosłych z przewlekłym zapaleniem skóry opornym na kortykosteroidy zastosowana może zostać fototerapia.

Leczenie ogólnoustrojowe

Jest ono przepisywane w niektórych przypadkach: 

  • Alitretynoina jest lekiem drugiego rzutu w leczeniu ciężkiego zapalenia skóry. 
  • Doustne kortykosteroidy mogą być stosowane krótkoterminowo w przypadku ciężkiego
  • Inne terapie (cyklosporyna, azatiopryna, metotreksat, acytretyna) mogą być rozważane pozarejestracyjnie w przypadku egzemy opornej na leczenie pierwszego i drugiego rzutu.

Zapobieganie zapaleniu skóry dłoni² ³

Wskazówki dotyczące codziennej kontroli i profilaktyki zawodowej

Codzienna kontrola zapalenia skóry dłoni obejmuje środki zapobiegawcze, praktyczne porady i dostosowaną pielęgnację skóry. Podstawą zapobiegania zapaleniu skóry jest unikanie domowych i zawodowych czynników środowiskowych. 
Zapobieganie zapaleniu skóry dłoni należy zatem rozpocząć w szkole, zwracając szczególną uwagę na dzieci z zaburzeniami atopowymi, u których prawdopodobieństwo wystąpienia egzemy dłoni w późniejszym okresie życia jest większe [3] 
Profilaktyka zawodowa w środowiskach wysokiego ryzyka (fryzjerzy, opiekunowie medyczni, metalowcy itp.) ma kluczowe znaczenie. Obejmuje ona zapobieganie narażeniu na działanie substancji drażniących, szkolenie w zakresie właściwych zachowań ochronnych i stosowanie sprzętu ochronnego. Należy na przykład unikać noszenia pierścionków podczas pracy w mokrych warunkach.

Higiena rąk

Oto kilka praktycznych wskazówek dotyczących mycia rąk, które są niezbędne do usunięcia szkodliwych substancji, ale które mogą przyczyniać się do zapalenia skóry, jeśli są stosowane zbyt często: 

  • Używaj letniej wody i unikaj szorstkich szczotek i ostrych produktów. 
  • Dokładnie spłukuj i osuszaj dłonie. 
  • Dezynfekcja alkoholem, mniej drażniąca niż mydło, może być alternatywą, jeśli ręce nie są widocznie brudne.

Używanie rękawic ochronnych

Do pracy na mokro i przy kontakt z substancjami drażniącymi niezbędne jest używanie rękawic ochronnych. Wybieraj odpowiednie rękawice i utrzymuj je w stanie nienaruszonym, czystym i suchym. Używanie rękawic powinno być ograniczone w czasie, aby zmniejszyć ryzyko zapalenia skóry podrażnienia, spowodowanego tarciem i potem.

Nawilżanie i miejscowa pielęgnacja skóry

Kilka razy dziennie nakładaj emolienty na całe dłonie, w tym na skórę między palcami, opuszki palców i grzbiety dłoni. Używaj bezzapachowego, bogatego w lipidy kremu zmiękczającego w celu optymalnego nawilżenia, szczególnie przed snem.

Źródła: 

1. Agner T., Elsner P. Hand eczema: epidemiology, prognosis and prevention. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2020 Jan;34 Suppl 1:4-12. 
2. Thyssen J.P. et al. Guidelines for diagnosis, prevention, and treatment of hand eczema. Contact Dermatitis. 2022 May;86(5):357-378. 
3. Silvestre Salvador J.F. et al. Guidelines for the Diagnosis, Treatment, and Prevention of Hand Eczema. Actas Dermosifiliogr (Engl Ed). 2020 Jan 2;111(1):26-40.